Türk modernleşmesinin öncüsünün TSK olmasından dolayı, ordunun siyasal yaşamda özel bir yeri olagelmiştir. Ordu bir dönem, sosyal mobilizasyonun taşıyıcısı olmuş ve devlet ile özdeş olarak algılanmıştır. Türk siyasal yaşamındaki ordunun bu rolü, mensuplarının da rejimin ve cumhuriyetin bekçisi olması rolünü yaratmıştır. Eski Genel Kurmay Başkanı İlker Başbuğ’un bir gazeteye vermiş olduğu röportajda sarf etmiş olduğu sözlerin, rejimin bekçisi olma perspektifi ile yapıldığı görülüyor. Ekonomi ve iç politikanın belirlenmesinde siyaset kurumunun kısmi özerkliği olmasına rağmen, güvenlik ve dış politikaların belirlenmesinde ordu her zaman başat güç olmuştur. Dış politika yapım süreçlerinde, ordunun ne düşündüğünü öğrenmeden harekete geçmeyen hariciye kadrolarının olduğu da bilinmektedir. Ülkenin dış siyasetinin şekillenmesinde, ordu ve hükümetler arasında bir gerilim olduğunda askeri darbeler devreye girmiştir. Atilla İlhan’ın; “ABD’nin Ortadoğu’da iki önemli müttefiki var; birincisi İsrail ikincisi ise Türk Silahlı Kuvvetleri’dir.” sözü önemlidir. Bu söz ABD’nin Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye’yi askeri bir değer olarak gördüğünü, diplomatik, ekonomik ve diğer yumuşak güç kapasitelerini önemsemediğini göstermektedir. Osmanlı’nın son döneminde İstanbul’da görevli olan İngiliz Büyükelçi O’Conor’un; “Bu ülkede ordunun hükümete yönelik tutumundan daha fazla üzerinde hassasiyetle durduğum ikinci bir konu yoktur; çünkü Türkiye’de ordu siyasi termometredir.” şeklindeki ifadesi de önemlidir. Bu ifade, bütün Batılı başkentler için, Osmanlı’nın son döneminden bu yana, ne düşündüğü ve ne yapacağı merak edilen en önemli kurumun ordu olduğunu gösteriyor. Peki, Türkiye’deki askeri darbeler neden ve nasıl yapıldı?
Türkiye’deki askeri darbelerin temel nedeni, ülkenin izleyeceği dış politikanın yeniden kurgulanması ile alakalıdır. Birinci Dünya Savaşı’nın galibi İngiltere ve İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra dominant güç olarak ortaya çıkan ABD arasındaki rekabet Türkiye’de darbelere neden olmuştur. İngiltere’nin Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra inşa ettiği BAAS tipi içe kapalı ulusalcı yapılar ile ABD’nin çeşitli aktörler üzerinden oluşturduğu ulus ötesi yapılar arasındaki çatışma, Ortadoğu’daki yüzyıllık siyasi kutuplaşmanın temel sebebidir. İngiltere, Osmanlı mirasının yeniden dirilmesini engellemek için, yeni yarattığı yapay devletleri bir araya gelemeyecek bir ideolojik yapıda dizayn etti. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonraki siyasi mimaride, bütün farklılıklar birbirine düşman edildi ve tekrar bir araya gelmeleri engellendi. Bu bağlamda sol motifli bütün darbe girişimlerinin arkasında İngiltere’nin olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. ABD’nin yakından çalıştığı aktörler ise sağcılar ve İslamcılar olmuştur. Cumhuriyetten bu yana darbeler tarihine baktığımızda bütün darbelerin kuzenlerin (ABD-İngiltere) çatışmasından kaynaklandığını söylersek abartmış olmayız.
Darbeler Nasıl Yapıldı?
Kış boyu yağan karda bir kedi bile çığa neden olur, şeklinde Anadolu’da güzel bir söz vardır. Yani bir darbenin olması için şartların hazır olması gerekir. Kenan Evren’in şartların olgunlaşmasını bekledik sözü unutulmamalıdır. Türkiye, ülke elden gidiyor kaygısı ile birçok dış yönlendirmeye alet olmuştur. Vatanı kurtarma gayesi ile hareket eden kadrolar, nasıl bir oyunun içine düştüklerini filmin sonunda anlayabilmişlerdir. Çok teknik detaya girmeden bir analoji ile anlatırsak: Her hastalığın bir belirtisi olur. Örneğin Covid-19’un belirtisi ateş ve halsizliktir. Ama her ateş ve halsizlik belirtisi Covid-19 kaynaklı olmayabilir. Buna benzer olarak askeri darbelerin de bazı semptomları olur. Bu işaretler, gözlemciye ipuçları sunar. Peki nedir bu semptomlar:
- Ekonomik, siyasi ve güvenlik sorunları kaşınarak toplumun büyük kesiminde memnuniyetsizlik oluşturacak şekilde işlenir.
- Çeşitli vaatlerle angaje edilen, iktidar bileşenleri içinden bir grubun, memnuniyetsizliği derinleştirecek politikaları sürdürmesi sağlanır.
- Terör eylemleri ile askeri ve güvenlik bürokrasisinde öfke, çaresizlik ve umutsuzluk yaratılır. Bu umutsuzluk ve öfke zemini istihbarat örgütleri tarafından kaşınarak darbeci kadrolar yaratılır.
- Toplumsal olaylar, sokak gösterileri ve iyi hazırlanmış psikolojik savaş metotları ile kolluk güçlerinin topluma kötü davrandığına yönelik algı oluşturulur.
- İktidar bileşeni içindeki angaje kadroların, toplumdaki memnuniyetsizliği artırması sağlanır.
- Liderin etrafı örülür, sağduyulu politikalar uygulaması engellenir.
- Darbe sonrasında ülkenin gideceği rota ve siyasi kadrolar belirlenir.
- Toplumda telafisi mümkün olmayan umutsuzluk havası ve kaos ortamını düzeltmek isteyen askeri kadroların önü açılır ve askeri darbe gerçekleşir.