Osmanlı’da Islahat Fermanı

Osmanlı’da Islahat Fermanı yayınlandığı dönemde Osmanlı Devleti çökmek üzereydi. Devletin çökmesini durdurmak ve önüne geçmek amacı ile hem siyasi yapı üzerinde hem de eski bürokratik yapılanmalar yerine yeni oluşumlar gerçekleştirilerek birçok köklü değişiklikler yapılması amacı ile Sultan Abdulmecit döneminde bir ferman yayınlanmıştır.

Tanzimat fermanından sonra vatandaşların kişisel hakları biraz daha genişletilmiştir fakat Osmanlı Devletinin sınırları içerisinde yaşayan yabancı uyruklu kişiler kendileri için daha büyük haklar sağlanmasını istemişlerdir. Hatta bununla da kalmayıp Osmanlı içerisinde bağımsızlık düşleri de kurarak Avrupalı devletler ile fikir birlikleri yapmışladır. Avrupalı devletler Osmanlı devleti içerisinde olan sorunları “şark meselesi” olarak görmekteydi ve kendi aralarında projenin sonucu olarak gördükleri Osmanlı Devletini paylaşma planları yapmaktaydılar.

Kırım Savaşının son zamanlarına doğru Osmanlı’da Islahat Fermanı hazırlanmış ve Müslüman olmayan halka oldukça büyük imtiyazlar sağlanmıştır.

Islahat Fermanının Gelişmesi

Kırım savaşının sonlarında barış umutları doğmuştu fakat Avrupalı devletler Viyana’da toplanarak kendi aralarında Osmanlı içerisinde yaşayan gayrimüslim halka ayrı imtiyazlar verilmesini ve bunun açıklanmasını istemişler Osmanlı için tasarladıkları reform maddelerine bunu eklemişlerdir. Bunun üzerine de Osmanlı Devleti toprak bütünlüğü bozulmaması adına ve çökmeyi engellemek adına bu maddeleri uygulamayı kabul etmiştir. Osmanlı’da ıslahat fermanı ile sadece gayrimüslim halkın çıkarları korunmuş ve hatta yeni birçok imtiyaza sahip olmuşlardı. Fermanın ana maddeleri İngiltere, Avusturya ve Fransa tarafından oluşturulmuştur.

Osmanlı’da ıslahat fermanı ilan edilmesindeki amaç gayrimüslimlere haklar sağlamak, Fransız ihtilali sonucunda meydana gelen fikir akımları sebebi ile Balkanlarda azınlıklar isyan çıkarmaktaydı ve bu azınlıkları susturabilmek ve ülkeye bağlayabilmekti. Osmanlının bir diğer amacı da bu ıslahatları gerçekleştirerek Avrupalı devletlerin içişlerine karışmasını engellemekti. Osmanlıda Islahat fermanı ile uygulanacak yenilikler şunlardı;

• Tüm dinler serbestçe tören yapabilecek
• Din değiştirme konusunda zorlama yapılmayacak
• Uyruk ve milliyet farkı olmadan herkes memur olabilecek
• Her azınlık grup askeri ve sivil tüm okullara girebilecek ve eğitimhaneler açabilecek
• Tüm din mensupları ayrı mahkemelerde değil karma bir mahkemede yargılanacak, yeminler herkesin kendi dini üzerine olacaktır. Mahkemede herkesin şahitliği eşit olacak
• Sınıf ve mezhep farkı olmadan herkesten vergi alınacak
• İşkence kaldırılacak
• Resmi yazışmalarda Hıristiyanlar için hakaret anlamı içeren kelimelerin kullanılmaması
• Rüşvetin kaldırılması konusunda kanunun mutlaka yürütülmesi gibi maddeler bulunmaktaydı.

Osmanlı’da Islahat Fermanı sonuçları olarak ise, Osmanlı Devleti toparlanabilmek için batılı devletlerin vereceği borca muhtaç kalması sebebi ile bu maddeleri yayınlamıştı. Borç verilmesi karşılığında gayrimüslimlere yeni haklar sağlayan Osmanlı Devletinde yabancılara verilen yeni haklar sebebi ile yabancı yatırımlar çok fazla oluşmaya başlamış ve yerli ekonomi ve sanayi daha da zayıflamıştır. Böylece Osmanlı Devleti yarı sömürge haline gelmiştir.