Osmanlı’da Vergi Çeşitleri

Osmanlı’da vergi çeşitlerinin neler olduğuna geçmeden önce devletler için vergilendirmenin bir belkemiği işlevi gördüğünün de altını çizmek gerekmektedir.

Osmanlı devleti yüzyıllar boyunca hüküm sürdüğü topraklarda çok çeşitli şekillerde vergilendirmeler uygulamıştır. Oldukça uzun yıllar güçlü bir ekonomik yapısı olan Osmanlı devleti bu ekonomik gücünü sağlam bir şekilde oluşturduğu, sistemli ve düzenli vergilendirme sistemine borçludur. Osmanlı’da vergi çeşitleri birçok alanda etkindir. Devletin ihtiyaç duyduğu ekonomik imkânlar vergilendirmeler sayesinde sağlanmaktadır. Osmanlı’da vergi çeşitleri iki başlık altında toplanmaktaydı. Birisi Şeri vergiler, diğeri ise örfi vergilerdir.

• Şeri vergiler; Kuran- ı Kerim, sünnet, kıyas ve icmaya göre belirlenmiş vergilerdir. Dini ölçütlere göre belirlenmiş olan vergiler halkın dini inançlarına göre alınmaktaydı. Şeri vergiler Müslüman olan halktan alınan vergilerdir. Şeri verginin birçok çeşidi bulunmaktaydı. Osmanlıda vergi çeşitlerinin bir türü olan şeri vergiler birçok alt kola ayrılmaktaydı. Bunlar şu şekildedir;

1. Zekat: Müslümanlardan alınır ve Müslümanın sahip olduğu malının 40 ta 1’i vergi olarak devlete ödenirdi.
2. Öşür vergisi: bu verginin diğer ismi “aşar”dır. Hem Müslüman olup hem çiftçilikle uğraşanlardan alınırdı. Çiftçi ürettiği maldan kazandığı tutarın 10 da 1’ini vergi olarak devlete ödemek zorundaydı. Aşar vergisi uzun yıllar boyunca Cumhuriyet dönemine kadar devam etmiştir.
3. Haraç: Müslüman olmayan vatandaşlardan alınan vergi türüdür. Bu da Müslüman olmayan çiftçiden kazancının 5’te biri olacak şekilde alınmaktadır.
4. Cizye vergisi: Müslüman olmayan erkekler askere alınmamaktaydı. Bu yüzden bu erkekler cizye vergisi olarak vergi öderlerdi. Engelli gayrimüslim erkeklerden ve din adamlarından cizye vergisi alınmamaktaydı.

• Örfi vergiler; Osmanlıda vergi çeşitleri arasında dinle ilgisi olmayan vergilendirme çeşididir. Bu vergiler padişah fermanlarına göre ya da bölgesel farklılıklara göre belirlenmekteydi. Eski geleneklere göre de belirlenen örfi vergiler, bölgelere göre de farklılıklar göstermekteydi. Örfi vergiler;

1. Çift Bozan vergisi; tımar topraklarında yaşayan insanlar üst üste toprağı ekmeden bırakırsa ya da toprakları bırakıp giderse o zaman çift bozan vergisi alınmaktaydı. Bir çeşit tazminat gibi düşünülebilir.
2. Resm-i çift vergisi; Müslüman olan halktan alınır. Kullandığı çiftlik üzerinden ne kadar kullanıyor ise o yerin karşılığı olarak alınan vergi idi.
3. Resm-i zaman; tımar sahibi sipahinin verdiği tapusuz arazi kullanılıyor ise arazinin her dönümü için alınan vergi türüdür.
4. Resm- i arus: Osmanlıda vergi çeşitlerinin başka bir biçimidir. Tımarlı sipahilerin himayesinde olan kadınlar evlendikten sonra eşlerinden alınan vergi türüdür.
5. Resm-i asiyab; zeytinyağı ve su değirmenlerini işleten kişilerden alınan vergidir.
6. Resm-i Mücerred; evli olmayan kişilerden alınan vergidir.