Kırgızistanda Olağanüstü Hal

Haber365 Özel Dosya/ Hasan Birgül

Kırgızistan’da 4 Ekim 2020 tarihinde milletvekili seçimleri yapıldı. Seçimlere katılmak üzere Merkez Seçim Komisyonu’na 44 parti başvurmuştur. Fakat 16 parti seçimlere girebilmek için gerekli koşulları yerine getirdi. Böylelikle  16 parti Merkez Seçim Komisyonu’ndan seçime katılabilmek için izin aldı. Bununla birlikte, oy pusulasında hepsine karşı seçeneği de yer almıştır. Ekseriyetin bunu tercih etmesi durumunda seçimin tekrarı gerekiyor ve aday olan milletvekili adaylarından hiçbiri yenilenecek seçimde aday olamayacak. 

Yüz yirmi milletvekilinin bulunduğu Kırgızistan Meclisi için seçimlere katılmak üzere toplam 1912 milletvekili adayı başvuruda bulundu. Yedi bölgede 2 bin 429 sandıkta ve yurtdışındaki 45 sandıkta oy kullanma işlemleri tamamlandı. Toplam seçmen sayısı 3 milyon 523 bin 532 idi. Kırgızistan seçim sistemine göre milletvekilleri 5 yıllığına seçiliyor ve bir siyasi parti en fazla 65 milletvekili çıkarabilmektedir.

 Bu seçimler itibariyle Otomatik Elektronik Oy Sandıkları bütün seçim merkezlerinde kullanılmaya başladı. Yüz tanıma, parmak izi ve yeni kimlik belgelerinin tanımlanması ile oy kullanma işlemi gerçekleştirildi. Bu yönüyle de Kırgızistan’da ilk defa dijital sistemlerle seçimler yapılmış oldu.

SEÇİM ÖNCESİ YAŞANAN OLAYLAR

Oy karşılığında bazı partilerin para dağıttığı, seçimin belli grupların menfaati doğrultusunda finanse edildiği iddiası halkı galeyana getirdi. Seçim sürecindeki en önemli tartışmalardan birini bu konu teşkil etti. Radyo ve televizyon kanallarındaki parti temsilcilerinin birbirlerine ağır hakaretler yönelttiği biliniyor. Fakat bu tartışma sürecinde gerek Aravan kasabasındaki parti taraftarları gerekse partilerin milletvekili adayları arasında kavgalar ve arbedeler yaşandı.

Sabah 08.00’de seçim maratonu  başladı ve 20:00 itibariyle sandıklar kapandı. Seçimlere yerli ve yabancı bin civarında gözlemci katıldı. Özellikle ulusal haber organları aktif bir şekilde seçim bölgelerinden canlı yayınlar yaptılar.

Otobüslerle toplu olarak seçim noktalarına getirilen, kullandıkları oyun fotoğrafını cep telefonuyla çeken seçmenler, sandık bölgelerinde ellerindeki listelerden kendilerine oy verenlerin gelip gelmediğini kontrol eden görevlile vardı.

Partilerin oy karşılığında ne kadar para dağıttığıyla ilgili görüşmeler, seçmenlerin taktıkları maskelerdeki özel işaretler, seçimlere hile karıştırıldığıyla ilgili tespit edilen kanıtlar olarak gün boyunca basın-yayın organlarında ve dijital platformlarda yayınlandı.

Kırgızistan Başsavcılığı seçim günü 25 kanun ihlalinin tespit edildiğini ve bunlarla ilgili hukuki sürecin başlatıldığını söyledi. Seçim günü yaşanan olaylar, halkın büyük kısmında, seçimlerin adil ve hukukî çerçevede yapılmadığı şeklinde bir algı oluştu.

SEÇİM SONRASI HAREKETLİLİK

Seçim sonuçlarının büyük oranda netleşmesinden sonra , barajı geçemeyen partilerin neredeyse tamamı, seçimin kanun ve kurallara uygun olarak gerçekleştirilmediği yönünde sert basın açıklamaları yaptılar. Parti temsilcilerinin bir kısmı da halkı, seçimin ertesi gününden itibaren başkentin merkezinde yer alan Ala-Too meydanında süresiz miting yapmaya gösteriler düzenlemeye çağırdı.

5 Ekim Pazartesi günü itibariyle de muhalefet partilerinin taraftarları başta olmak üzere bir kısım halk meydanda ve Ata Meken, Respublika, Bir Bol, Reforma, Zamandaş gibi partiler de Bişkek’teki Dram Tiyatrosu’nun yanındaki alanda toplandı. Yine Talas, Narın ve Karakol şehirlerinin merkezinde de mitingler ve gösteriler  yapılmaya başlandı.

Muhalefet temsilcilerinin çoğunluğu seçimin sonuçlarını tanımadıklarını ve kabul etmediklerini ilan ettiler. Seçimin iptal edilerek yeniden yapılmasını, adı yolsuzlukla anılanların milletvekili olmalarının önünün kesilmesini, kanun ve kurallara uygun seçimin yapılması için gerekli şartların sağlanmasını ve seçimin yeniden yapılmasını talep ettiler. Organize bir şekilde muhalefe bloğu oluşturuldu.

ORGANİZE HAREKAT BAŞLATTILAR

Ala-Too meydanında saat 11’den itibaren bütün muhalefet partileri bir araya gelerek büyük bir miting düzenlediler. Akşamüzeri miting meydanında sadece seçimlerin iptali değil, cumhurbaşkanının da bir an önce görevden ayrılması talepleri dile getirilmeye başlamıştı. Akşam 19:40 civarında bazı mitingcilerin Ak Üy yani Beyaz Ev olarak adlandırılan parlamento binasına girmeye çalışması üzerine polis göstericilere müdahale etti.

Polis hızlı bir şekilde miting meydanını boşaltsa da gece saat 01:00 civarında göstericiler tekrar toparlanarak yeniden meydana yürüdüler ve polisle aralarında taşlı sopalı sert çatışmalar gerçekleşti. Göstericilerin meydanda yeniden toplanmasının ardından, Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov büyük güvenlik tedbirleri altında parlamento binasını terk etti.

Fakat göstericiler daha fazla galeyana gelerek Gece saat 03:30 itibariyle göstericiler polis barikatlarını kırarak parlamento binasına ve milli istihbarat binasına girdiler. Polis güçleri bölgeden tamamen ayrıldılar. Parlamentoya girenlerin binada ciddi tahribat yaptığı ve bazı odaları ateşe verdiği gözlendi. Parlamentonun ele geçirilmesinin ve güvenlik güçlerinin görev yerlerini terk etmesinin ardından, cezaevinde bulunan muhalefet liderlerinden Sadır Caparov, yolsuzluk ve cinayetten dolayı 12 yıl hapse mahkûm edilen Almazbek Atambayev ve diğer bazı siyasetçiler hapishaneden çıkarıldı.

Göstericilerin şehirde yağma olaylarının gerçekleşmemesi için gayret ettikleri gözlendi. Sabaha karşı gönüllüler tarafından şehirde temizlik faaliyetleri yürütüldü. Daha öncekilerinde olduğu gibi, Kırgızistan’da gerçekleşen bu üçüncü halk hareketinin gelişim süreci de diğerleriyle  aynı özellikleri taşıyor. Ancak asıl soru zamanda bu olayların ve protestocuların çok profesyonel şekilde örgütlendiği, yardım ve destek gördüğü de net bilgiler arasında yerini aldı. Organize bir çalışma olduğu net fotoğraf olarak görülmekte.

Fakat bu gösterilerin neden bu kadar şiddetlenerek gerçekleştiği ise kapsamlı bir sonuç içermektedir. İlk olarak Mart ayı itibariyle başlayan pandemi süreci Kırgız toplumundaki problemleri net bir şekilde gün yüzüne çıkardı. Salgının zirve yaptığı Temmuz ayında Cumhurbaşkanı ve hükümetin neredeyse hiçbir önlem almaması, sağlık sisteminin büyük bir krize girmesi ve çökmesi sınırların uzun süredir kapalı olması, üretim ve ihracat oranlarının yüzde 80 oranında azalması, başta Rusya olmak üzere diğer ülkelerde çalışan işçilerin ülkeye dönmesiyle sosyal problemlerin artması, bütün bu problemler karşısında hükümetin gerçekçi çözüm üretme doğrultusunda gerekli çalışmaları ve gayreti göstermemesi, halkın hükümete karşı tepkisinin aşırı şekilde artmasına sebep oldu.

Rusya'dan dönen işçiler gösterilerde en aktif şekilde sahadaydı. Miting organizatörleri ve muhalefet liderleri geçici bir hükümet oluşturma çalışmalarına başladı. Koordinasyon Komisyonu başkanı olarak Adahan Madumarov seçildi.

Protestocuların bir kısmı Sadır Caparov’un yönetime gelmesi doğrultusunda gayret gösteriyorlar. Canar Akayev, Adahan Madumarov, Ömürbek Babanov gibi isimlerin yeni siyasi süreçte ön plana çıkacakları görünüyor. Sooronbay Ceenbekov  yasal Cumhurbaşkanı olarak görevinin başında olduğunu açıklasada Kırgızistan da sular durulmayacağa benziyor.