AK Parti grubu emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) için yaptığı çalışmaları sürdürürken, 8 Eylül 1999 öncesi çalışması olup emekli olmayan herkesin dâhil olduğu çözüm önerileri üzerinde yeni yollar düşünülmeye devam ediliyor. Emeklilikte yaşa takılanlara "yıpranma, prim, yıla" dayalı formüller, "halk (primi yetmeyenler için), iş emekliliği (vakıf, sandık aracılığıyla)" gibi farklı modeller tartışılıyor. Süre tamamlanması, kısmi emekliliğin yanı sıra bazı ağır meslekler için yıpranma seçenekleri de konuşulan konular arasında.
1 – EYT konusunda hangi yöntemler gündemde?
Emeklilikte yaş kriterine takılanlara sunulması düşünülen
seçeneklerin başında şunlar geliyor: Yıpranma hakkı olmayan ağır işlerde
çalışanlara ve emekliliğine 3-4 yılı kalanlara her yıl için yüzde 4-5
oranlarında kesinti yapılarak erken emeklilik sağlanması, 50 yaş ve üstü
çalışanlara iş imkanı için vergi, prim teşviki sağlanması, 9 bin gününü dolduran
vatandaşın her 360 gün karşılığı dörtte birinin yaştan düşülmesi formüllerinin
her biri teknik olarak değerlendiriliyor.
8 Eylül 1999'da kadınlar için 20, erkekler için 25 yıllık belirlenen sigortalılık süresi ve 5 bin günlük prim ödeme gün sayısı olan emeklilik koşulları değişmişti. Bu tarihten önce işe giren kadınlar için 40-58 ile erkekler 44-60 yaş arasında değişen kademeli geçiş süresi geldi. Bu tarihten sonra işe giren vatandaşlar için de emeklilik yaşı kadınlarda 58, erkeklerde 60'a, prim gün sayısı da 7 bin sınırına çıktı. EYT kapsamında olanlar 1999'da yapılan değişikliğin geçmişe dönük uygulanmasına son verilmesini ve 1999'dan önce işe başlayanların prim gün sayılarını doldurduğunda yaş şartını beklemeden emekli olmayı talep ediyor.
Hükümet ve tarafların ek gösterge düzenlemesi için 16 Mart tarihinde yeniden bir araya geleceği biliniyor. Ek göstergede meslek gruplarının genişlemesi beklenirken, kariyer mesleklerde 600 puanlık bir artış görülmesi bekleniyor. İdari kadrolar, yardımcı hizmetlerin de yararlanması öngörülen düzenlemenin Mayıs ayında Meclis'e gelmesi düşünülüyor. Hizmet süresi 25 yıl olan öğretmen, polis, din görevlisinin emekli aylığındaki artış ise en az bin 250 lira olacak.
Prim tamamlama da EYT çalışmalarında en çok konuşulan başlıkların başında geliyor. Buna göre, Eylül 1999'dan önce işe girenler için ilk sigortalı oldukları tarihe göre 5 bin ile 5 bin 975 prim günü isteniyor. Bunu tamamlayanlar vatandaşlar yaşları dikkate alınmadan emeklilik hakkı elde edebiliyor.
Kısmi emeklilikle birlikte 3 bin 600 gününü tamamlayan kadınların 50, erkeklerin de 55 yaşında emekliliğe ayrılması öngörülüyor. Süre tamamlanmasında da kadınlarda 7 bin 200, erkeklerde 9 gün sigortalılık gününü bitirenlerin yaş şartı aranmadan emekli edilmesi söz konusu. Bazı Avrupa ülkelerinde uygulanan bu modelde yaşı dolduranlar belirli bir kesinti miktarını kabul etmeleri durumunda kısmi erken yaşlılık emekliliğine hak kazanabiliyor. Örneğin, Almanya'da yüzde 3.6 oranında bir kesinti yapılıyor.
Eksik prim günleri iki farklı yolla tamamlanabiliyor. Bunlardan biri borçlanma tamamlama olup doğum borçlanmasında her bir çocuk için 720 güne kadar borçlanma hakkı elde bulunuyor. Eksik prim günleri isteğe bağlı sigortayla tamamlanacaksa ise ödenecek prim günü sayısının bin 260 günü geçmemesi dikkat edilmesi gereken önemli bir husus olarak karşımıza çıkıyor.
Emekli olmak için "Belirli yaşın doldurulması, hizmet süresi ya da prim gün sayısı" şartlarından herhangi birini tamamlamayan vatandaşların sayısı yaklaşık 2 milyonu buluyor. Bunlardan ikisini tamamlayanların sayısı ise 5 milyonun üzerinde. Bu kriterlerden herhangi birini ya da ikisini birden taşımayanların sayısı da 6.5 milyonu aşkın durumda.
Çalışırken emekli aylığını yükseltmenin birçok farklı yöntemi bulunuyor. Emekli aylığı hesaplanırken tüm çalışma dönemindeki prime esas kazançlar hesaplanıyor. En kolay çözüm ise prime esas kazanç tutarının artırılmasıdır. Asgari ücretin yüzde 32'sinin 7.5 katına kadar kazançlar için prim yatırılabiliyor. Öte yandan emeklilik dilekçe tarihi de bu konuda etkili olan başka bir yöntemdir. Yıl içindeki zamlar, enflasyon, büyüme verileri, bakmakla yükümlü çocuk, eş ve yakınların olması da aylık bağlama oranını artırıyor. Ekonomik büyüme hızı, enflasyon emekli maaşlarında zam oranından fazlaysa takip eden yılbaşında dilekçe vermek önemli. Birden fazla işyerinde çalışıp ikinci işi için prim yatıranın matrahı artacağı için emekli aylığı da otomatik olarak yükselmiş oluyor.
Sigorta başlangıç tarihi 1999 veya sonrasında olanlar için şu anda geçerli olan emeklilik koşullarının değişmesi öngörülmüyor. EYT ile ilgili düzenlemeden bu tarihten önce sigorta başlangıcı olan yaş şartı dışındaki emeklilik şartlarını tamamlayanların yararlanması bekleniyor.
Belli bir yaşa geldiği halde primini tamamlayamayan sigortalılara yaştan emeklilik hakkı tanınıyor. Söz konusu yaş haddi işe başlama tarihi ve çalışılan statüye göre değişiyor. Bu bağlamda, 8 Eylül 1999'dan önce sigortalı olanlar 15 yıl, 3600 günü dolduğunda 50-60 arası değişen yaşı doldurduğunda emekli olabilir. Bu tarihten sonra çalışmaya başlayanların 4 bin 500 günü tamamlaması gerekiyor. İlk defa çalışmaya Eylül 1999-30 Nisan 2008 arasında başlayan SSK'lılar 25 yıl sigortalılık 4500 prim günü doldurduğunda kadın 58 erkek de 60 yaşında emekli aylığı alabiliyor. Mayıs 2008'den sonra sigortalı olanların primini 1 Ocak 2036'ya kadar 5400 güne tamamlaması koşuluyla 63 yaşında emekli aylığına hak kazanabiliyor.
