Sultan Abdülmecid kimdir, Tanzimat ve Islahat fermanları bu dönemde ilan edildi? Sultan Abdülmecid döneminde hangi yenilikler yapıldı?
Tam adı Abdul Mecid Bin Mahmut olan Sultan Abdülmecid, 25 Nisan 1823’de doğdu ve henüz 17 yaşında iken tahta geçti. İstanbul’da doğan Sultan Abdülmecid, eğitimi ve terbiyesi için hususi önem gösterilmiştir. Avrupalı bir prens gibi yetiştirilen Arapçanın yanı sıra konuşacak ve okuduğunu anlayacak derecede Fransızca öğrendi. Batı müziğine ve yaşayış tarzına aşina olan Sultan Abdülmecid, Avrupa neşriyatını da yakından takip ediyordu. Sultan Abdülmecid hem şehzadeliği döneminde hem de padişah olduğu dönemde kültürel ve sosyal yaşamda etkin rol oynadı. Sultan Abdülmecid’in babası II. Mahmut ve annesi ise Bezmialem Valide Sultandır. Babası II. Mahmut’un vefat etmesi ile 1 Temmuz 1839’da henüz 16.5 yaşında iken tahta çıkan Sultan Abdülmecid, devlet idaresi konusunda oldukça tecrübesizdi.
SULTAN ABDÜLMECİD KİMDİR?
Sultan Abdülmecid 22 yıllık saltanatı sürecinde farklı şekillerde değerlendiriliyor. Çok konuşulan ancak az tanınan Sultan Abdülmecid’i Tanzimat bürokratlarının elinde istedikleri gibi kullandıkları ve yeni devirdeki bürokratik reformlara bu yüzden karşı çıkamayan, zevk-u sefaya ve eğlenceye düşkün bir padişah olarak çizerler. Bir kısmı ise birincilerin çiziminden hareketle Osmanlı İmparatorluğu’nda tüketimi arttıran, saraylar inşasıyla devleti borca batıran, başta İngiltere, Avrupa devletlerinin nüfusunun artmasını seyreden hükümdar olarak nitelerler. Bu iki düşünce dışında orta yolu bulmak oldukça zordur. Ancak Sultan Abdülmecid bütün bu tanımların dışında Osmanlı Devleti içerisinde ve dışarısında yaptığı faaliyetlerden bakımından farklı bir profil çizilecektir.
SULTAN ABDÜLMECİD DÖNEMİNDE GETİRİLEN YENİLİKLER
Sultan Abdülmecid, iç karışıklıkları önlemek ve devleti güçlendirmek için 22 yıllık saltanat sürecinde Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanını yayınlandı.
İNSAN SARRAFI SULTAN ABDÜLMECİD
16.5 yaşında tahta çıkan Sultan Abdülmecid, Cevdet Paşa ile Midhat Paşa’yı yani geleceğin kan düşmanları olacak olan paşaların yanı sıra, Reşid Paşa ile Mehmed Emin Âli Paşa ve Ahmed Vefik Paşa ile Fuad Paşa’yı bir arada olduğu bir meclisi yönetmek iyi derecede bir insan sarrafının işiydi. Ayrıca Sultan Abdülmecid sadece birbirine tamamen zıt olan bu devlet adamlarını bir arada tutmakla kalmamış bu paşalar aracılığıyla onların çalışıp eserler ortaya çıkarması için teşvik ederek, bütün tecrübesizliklerine rağmen iyi bir devlet adamı olduğunu ortaya koydu.
Genç yaşta tahta çıkan Sultan Abdülmecid, yaptığı bütün hamleler doğrultusunda çıkarılabilecek en iyi sonuç; bütün hanedan iyeleri arasında görülmeyecek derecede bir insan sarrafı olduğudur. Bunun yanı sıra Cevdet Paşa, Midhat Paşa, Reşid Paşa, Mehmed Emin Âli Paşa, Ahmed Vefik Paşa ve Fuad Paşa’nın içerisinde olduğu bir çalışma grubunu en iyi şekilde yönetmiştir.
İLKOKULDAN ÜNİVERSİTEYE KADAR BİRÇOK OKUL AÇTI
Kız ve erkek öğrenciler için ilkokul, ortaokul (rüştiye), ve yüksek muallim okulları bu dönmende açılmıştır. Günümüzde varlığını devam ettiren İstanbul Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi ve Boğaziçi Üniversitesi Sultan Abdülmecid döneminde kurulmamış olsa da kurulmaya teşebbüs edildi ancak başarılı olunamadı. Ancak bu üniversitelerin temeli olan Tıbbiye, Baytar Mektebi, Orman Mektebi gibi kurumlar Sultan Abdülmecid döneminde şekillenmiştir.
Sultan Abdülmecid döneminde askeri mektepler yeniden düzenlendiği gibi, ordusu dağıtılıp yeniden kurulan bir ülkede kurmay eğitimine bu dönemde geçilerek önemli aşamalar kat edilmiştir. Vilayet nizamnameleri, belediye nizamnameleri, sağlıkla ilgili tedbirler ve kanunlaşmalar ya onun zamanında başlandı. Bu dönemde lise düzeyinde Galatasaray Mekteb-i Sultanisi ve Mekteb-i Mülkiye gibi okullarda ülkenin iç ve dış idaresi için çeşitli memuriyet okullarının kuruluşuna başlandı. Günümüzdeki adı Ankara Üniversitesi olan Mülkiye Mektebi de Sultan Abdülmecit döneminde kuruldu. Mekteb-i Mülkiye-i Fünun-u Şahane adıyla da bilinen okul, Cumhuriyetin ilanından sonra İstanbul'dan Ankara'ya taşındı.
OSMANLI DEVLETİ’NİN BİR UCUNDAN DİĞER UCUNA DEMİRYOLU İLE BAŞLANDI
Sultan Abdülmecid döneminde Sırbistan’ın doğusundan başlayarak Romanya, Bulgaristan, Arnavutluk, Atina, Korint, Preveze, Tırhala üzerinden Adriyatik ve Ege kıyıları arasındaki ülkenin kuzeyi ve Yunanistan’ı, Kiklos adaları hariç bütün Ege adalarını, Girit’i, Kıbrıs’ı, bütün Suriye, bugünkü Irak, Filistin, Lübnan’ı, Arap yarımadasını, Hicaz dahil Umman’a kadar olan bölgelerini, Yemen’i, Mısır’ı, Trablusgarp’ı, Tunus’u içeriyordu. İlk demiryolu Batı Anadolu’da ve Balkanlar’da Sultan Abdülmecid devrinde döşendi.
İLK DEFA TELGRAFA SULTAN ABDÜLMECİD DÖNEMİNDE GEÇİLDİ
Osmanlı Devleti’nin posta sistemi telgrafın buluşu ile birlikte büyük oranda değişmiştir. Osmanlı posta sistemine bütün askeri ve idare muhaberata geçişi onun zamanına aittir. Matbuat onun devrinde imparatorluğun milletleri arasında yayıldı. Sarayların inşası ise bir zaruretti. Topkapı Sarayı’nda 19. yüzyıl devleti ne temsil edilebilir ne de idare edilebilirdi. Üstelik devleti borca batıranlar saray inşaatı değil, doğrudan doğruya Kırım Savaşı ve Osmanlı-Rus Harbi’dir. 19. yüzyılın savaşı kolay bir cendere değildi.
MODERN HAYATA GEÇİŞ
Saray hayatı onun zamanında modernleşti ve saraylardan sadece cahil kadınlar değil, okumuşlar da çıktı. 38 yaşında hayatı terk eden Abdülmecid Han’ın devrinde adi cinayetlerin dışında hiçbir siyasi idam infaz edilmemiştir. Dış dünya ile ilişkiler fevkalade ustaca yürütülmüştü ve kendisinden sonra kardeşi Abdülaziz Han devrine alaturka musiki yanında alafranga musiki, hüsnühat ve tezhibin yanında Batı resim sanatı, Batı musiki kuruluşları (mızıka-i hümayun) devredilmiştir.
Tanzimat devrinin tarihi, hatta padişahların doğru tasnif edilmiş biyografileri dahil henüz yazılmamıştır. Bu bizim için çağdaş Türkiye’yi anlamaktaki en büyük noksanlarımızdan biridir. Abdülmecid Han da doğru değerlendiremediğimiz bir hükümdardır.
İLK KAĞIT PARA VE İLK ÖZEL GAZETE BU DÖNEMDE ÇIKTI
1841 yılında Osmanlı'nın ilk yarı gazetesi olan Ceride-i Havadis çıktı. William Churchill tarafından çıkarılan gazete yayın 1864 yılında kapandı. Osmanlı İmparatorluğunun ilk özel gazetesi olan Tercüman-ı Ahval' ise 1860 yılında çıkmaya başladı. Şinasi ve Agah Efendi tarafından çıkarılan gazete, sadece Pazar günleri yayınlanıyordu. Halkın gazeteye büyük ilgi göstermesinden sonra Tercüman-ı Ahval haftada üç gün çıkmaya başladı.
Sultan Abdülmecid döneminde vergi, tıpkı askerlik gibi bir vatandaşlık görevi haline getirildi. Herkesten aylık kazancına göre vergi toplanmaya başladı. En yenilikçi padişahlardan biri olan Sultan Abdülmecid'in yaptığı reformlar bunlarla sınırlı kalmadı.1840 yılında ilk kağıt para Kaime-i Mutebere ve 1844 yılında da ilk madeni para Mecidiye bastırıldı. Osmanlı Devletinin ilk bankası olan Bank-ı Derssadet 1847 yılında, İstanbul'da kuruldu.
TANZİMAT FERMANI NEDEN YAYINLANDI?
Tanzimat Fermanı ile birlikte Osmanlı Devleti’nde batı tarzı ilk hukuk sistemi ile ilgili ilk adımlar bu dönemde atıldı. Herkese halka açık mahkemelerde yargılanma hakkı tanındı. Ülkedeki tüm erkeklere 4 yıllık zorunlu askerlik getirildi. Devletin, idam edilen ya da usulsüz yollarla kazanç sağladığı tespit edilen kişilerin mallarına el koymasına Müsadere Sistemi demektir. Tanzimat Fermanı ile birlikte bu müsadere sistemi kaldırılmış ve tüm yurttaşlara Miras Hakkı tanınmıştır.
SULTAN ABDÜLMECİD NASIL VEFAT ETTİ?
Sultan Abdülmecid vefat etmeden 2 yıl önce Sultan Abdülmecid’i hal’edip kardeşi Abdülaziz’i tahta çıkarmak isteyen muhalifler tarafından bir isyana kalkışırlar. 14 Eylül 1859 yılında ihbar edilmesi sonucunda başarılı olmayan isyan tarihe Kuleli Vakası olarak geçmiştir. 1823 yılında doğan Sultan Abdülmecid, tahta çıktığında 16.5 yaşındaydı. Çocukluğunda şiir ve müzik sanatıyla ilgilendi. Sultan Abdülmecid'de babası II. Mahmut gibi tüberküloz hastalığına yakalanmasından dolayı 25 Haziran 1861 yılında vefat etti. Cenazesi Yavuz Sultan Selim Camii'ne defnedildi.
