Osmanlı'da İlk Kapitülasyon Hangi Ülkeye Verildi?

Kapitülasyon bir devletin başka bir devlete anlaşma karşılığında sağladığı ayrıcalıklardır. Bu ayrıcalıklar siyasi, ticari, ekonomik veya sosyal nitelikte olabilir. Kelime anlamı olarak ayrıcalık, imtiyaz anlamlarında kullanılır. Kapitülasyonlar devletler arasında anlaşmalar imzalanarak düzenlenir.

KAPİTÜLASYON NE DEMEK?

Osmanlı Devleti'nde kapitülasyonlara İmtiyaz-ı Ecnebiye adı verilmiştir. Yabancılara verilen imtiyaz yani ayrıcalık anlamına gelmektedir. Latince caput'dan gelmektedir. Kapitülasyon baş eğmek, teslim anlaşması yapmak anlamını taşımaktadır. Ticari, sosyal ve siyasi ayrıcalıkları tanımlar.

İLK KAPİTÜLASYONU HANGİ PADİŞAH VERDİ? 

Osmanlı'da ilk kapitülasyon I. Murat döneminde verilmiştir. I. Murat döneminde 1378, 1385 ve 1387 yıllarında Avrupalı devletler ile ticari nitelikteki çeşitli anlaşmalar yapılmıştır. Bazı kaynaklarda ilk kapitülasyonu 1365 tarihinde Ragusa Cumhuriyeti ile yapılan ticari antlaşma sonucu verildiği söylenmektedir.

OSMANLI'DA KAPİTÜLASYON

Osmanlı'da ikinci kapitülasyon Yıldırım Beyazıt döneminde verilmiştir. 1397 yılında Bizans devleti ile anlaşma imzalanmıştır. II. Murat, Fatih ve II. Bayezid dönemlerinde Bizans, Venedik ve Toscana ile yapılan anlaşmalarda kapitülasyonlar verilmiştir.

Osmanlı'da siyasi nitelikli ilk kapitülasyon Fatih Sultan Mehmet döneminde verilmiştir. Bu dönemde Venedik devletine İstanbul'da elçi bulundurma hakkı tanınmıştır.

Genel ve uluslararası nitelikte Osmanlı'da ilk kapitülasyon Kanuni Sultan Süleyman zamanında Fransa'ya verilmiştir. Sadrazam İbrahim Paşa ile Fransa Kralı I. François arasında 16 maddelik bir anlaşma imzalanmış ve bu anlaşma ile Fransa’ya maliye, adalet, idare, din, siyaset gibi alanlarda kapitülasyonlar verilmiştir. Önemli maddelerden bazıları şunlardır:

Osmanlı'da yaşayan Fransızlar Osmanlı'daki yerleşimleri aralıksız olarak 10 yılı geçmediği sürece cizye, haraç, avarız ve kasabiye gibi vergilerden muaf tutulacaktır.

Fransız ve Osmanlılar yasak edilmemiş her türlü malı vergi ödeyerek bir ülkeden diğerine gönderebilecek, değiştirebilecek ve satabileceklerdir.

OSMANLI'DA KAPİTÜLASYON VERİLEN DEVLETLER

Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan yıkılmasına kadar birçok Avrupa devletine farklı nitelikte kapitülasyonlar verilmiştir. II. İkinci Mehmet döneminde Venediklilere çeşitli ayrıcalıklar tanınırken I. Süleyman döneminde Fransızlara ayrıcalıklar tanınmıştır. En çok tartışma konusu olan kapitülasyonlar ise Balta Limanı Ticaret Antlaşması ile İngilizlere verilen kapitülasyonlar ve Hünkar İskelesi Antlaşması ile Ruslara verilen kapitülasyonlardır.

Balta Limanı Anlaşması

Balta limanı ticaret anlaşması 1838 yılında imzalanır. Osmanlı Devleti'nin yarı sömürge devletine dönüşmesine yol açan bu sözleşme ile Avrupa devletlerinin istediği bazı sınırlar kaldırılmış ve kapitalizmin yayılması için uygun ortam oluşturulmuştur.

Kapitülasyonların Osmanlı Devleti'ne Verdiği Zararlar

Kapitülasyonlar Osmanlı Devleti’nde halkın tepkisini çekmiş ve devlete zarar vermiştir. Yabancılar vergilerden muaf tutulurken Osmanlı devleti halkının vergi ödemesi tepkilerin merkezinde olmuştur. Bu durum yerli ticaretin azalmasına ve ticarette gerilemeye yol açmıştır.

Sanayi inkılabının gelmesiyle yabancı tüccarlar gelişmiş, yerli tüccarlar ise teknolojinin gerisinde kalmıştır. Verilen kapitülasyonların Osmanlı Devleti'nde sebep olduğu zararlar ise ancak Osmanlı Devleti'nin dağılma dönemlerinde fark edilebilmiştir.