Sürrealizm yani gerçeküstücülük, öyle kendiliğinden çıkan ve bir anda insanların hayatında yer eden bir sanat akımı olarak algılanmamalıdır. Birçok açıdan modernleşen dünyanın bir tepkimesi, bir anomalisi olarak tanımlanması gereken bu akım, avant garde sanat akımlarının arasında yer almaktadır. Psikanaliz bilimiyle dirsek temasında olan bu akım, hala geçerliliğini sürdürmektedir. Sinema, heykel, resim, edebiyat ve birçok dalga hala yetkin eserler çıkmaktadır.
SÜRREALİZM KELİME ANLAMI NEDİR?
Sürrealizm kelimesinin anlamı super ve reel'in birleşmesiyle ortaya çıkar. Gerçek üstü anlamına gelmektedir.
NASIL ORTAYA ÇIKTI?
Dünya, 4 yıllık korkunç bir savaştan çıkar ve yapılan teknolojik atılımlar ve ülkelerin kendi kendine yetmeye çalışma cabasıyla refah seviyeleri yükselir. Yeni inşa edilmeye başlanan bu dünyada, yeni sanat akımları da ortaya çıkar. Dünya savaşı öncesi varlığını sürdüren akımların karşıtları ortaya çıkmaktadır. Maneviyatın Birinci Dünya Savaşı'nda ölen insanlarla birlikte yok olması ve modernite projesinin birçok insan için hayal kırıklığı haline gelmiş olması, akla olan güveni yerle bir eder. Bu sebeple yeni arayışlar başlamıştır. Böylece iki dünya savaşı arasında sürrealizm ortaya çıktı.
İLK TEMSİLCİSİ KİMDİR?
Sürrealizm akımının kurucusu Andre Breton'dur. Louis Aragon ve Philippe Soupault ile birlitke dergi çıakrdı. 1920 yılında Paris'te, akılcı sanat anlayışına karşı kurulan dadaizmin kurucusu Tristan Tzar ile birlikte çalıştı. Dadaistlerden ayrılan Breton, 1924 yılında sürrealizm akımının manifestosunu yayınladı. Freud'un bilinçdışı fikri üzerinden ilerleyen bu otomatik yazı tekniği, gelecekte sürekli kullanılacak bir yazım tekniğine dönüşür. Bilinç akışı tekniğinin bir nevi atasıdır.
SÜRREALİZM NEDİR?
Sürrealizmde bilinç devre dışı bırakılır. Özgür çağrışım ana kaynaktır. Bilinçaltının karmaşık ve ikircikli dünyası eskisi gibi reddedilmez; tam tersi bilinçaltı bir kuyu gibi içinden su çıkartılırcasına eser çıkartılır. Aklın ve akılcılığın getirdiği mantık ve ahlak reddedilir. Kalıplarının dışına çıkılır. Sanatçı daha çok bir otomat işlevi görür. Kendiliğinden üretim, bilinçaltının ortaya çıkmasını sağlar. Kolaj, kesip biçme, görüntü bozma diğer teknikler olarak sayılabilir.
SÜRREALİZM ÖRNEKLERİ
Aşağıdaki eserler sürrealizmin örneklerinden sayılır:
- Un Chien Andalou Luis Buñuel ve Salvador Dalí (1929)
- L'Âge d'Or Luis Buñuel ve Salvador Dalí (1930)
- Le fantôme de la liberté Luis Bunuel (1974)
* Belleğin Azmi, Salvador Dali (1931)
- Tanımsız Bölünebilirli Yves Tanguy (1942)
TÜRK TEMSİLCİLERİ KİMLERDİR?
Türk edebiyatında sürrealizmin ilk temsilcileri Garip akımından çıkar. Orhan Veli, Garip manifestosunda gerçeküstücülerden ve Freud'dan ne kadar etkilendiklerini belirdi. Oktay Rıfat ve İkinci Yeniciler de gerçeküstücü yazarlardandır. Son yıllarda edebiyatımızda sihirli gerçeklik tarzında eserler veren Orhan Pamuk ve İhsan Oktay Anar da bazı insanlar tarafından sürrealist öğeler sahip olduğu düşünülmektedir.