Osmanlı’da Yaygın Eğitim Kurumları

Osmanlı Devleti, kendi kültürünü adetlerini, gelenek ve göreneklerini yaymak ve ilim öğretmek amaçlı çok sayıda eğitim olanakları sunmaktaydı. Osmanlı’da yaygın eğitim kurumları hem devlet eliyle yapılmış, hem de vakıflar aracılığı ile yapılmıştır. Çoğunlukla vakıflar aracılığı ile yapılan eğitim kurumları devletin kurulduğu andan yıkıldığı ana kadar hizmet veren kurumlardı. Osmanlı’da yaygın eğitim kurumları 2 ana kola ayrılmaktaydı.

• Örgün Eğitim Kurumları; örgün eğitim kurumları önceden belirlenmiş yaşlara ulaşan çocuk ya da yetişkinlerin eğitim gördüğü kurumlardır. Belirlenmiş disiplinlere göre farklı zamanlarda eğitimler yapılmakta idi. Örgün eğitim kurumları askeri eğitim ve sivil eğitim olmak üzere ikiye ayrılmaktaydı.

1. Sivil eğitim kurumları; Osmanlı’da yaygın eğitim kurumları olarak sıbyan mektepleri bulunmakta idi. Bugünkü ilkokullar olarak da değerlendirilebilecek olan bu okullar 5 ya da 6 yaşlarına gelen çocuklara ilk eğitimi vermekteydi. Sıbyan mekteplerinde okuma yazma öğretilir, ilk dini bilgiler verilirdi. Ayrıca dört işlem üzerine matematik dersleri öğretilirdi. Sıbyan mektepleri Osmanlı döneminden önce mahalle mektebi, Darul Talim gibi isimlerle de oluşturulmuştu. Kız ve erkek çocuklar ayrı eğitim görmüşler ve 4 yıl eğitim veren bu kurum Tanzimat dönemi ile beraber 3 yıla düşürülmüştür.
2. Medreseler; bugünkü lise ve üniversite düzeyinde eğitim veren kurumlardır. Bu medreselerde eğitim veren kişilere müderris ve bunların yardımcılarına muid denekteydi. Osmanlı döneminin ilk medresesi Orhan Gazi tarafından kurulmuştur ve ilk medrese Bursa İznik’te bulunmaktaydı. Medresede eğitim gören öğrencilere danişment denirdi.

• Osmanlı’da yaygın eğitim kurumlarında medreseler de kendi içinde iki kola ayrılmaktaydı.

1. Umumi (genel) medreseler; bu da birçok kola ayrılmaktaydı. Birkaç örnek vermek gerekirse, örneğin yirmili medreseler adı verilen medreselerde fıkıh dersleri okutulurdu. Kırklı, ellili medreseler şeklinde çeşitleri bulunan medreselerde fıkıh, hadis, kelam gibi dersler de okutulmuştu. Ayrıca Sahf-ı Senam denilen medreseler de fatih Sultan Mehmet tarafından kurulmuş ve burada diğer derslerin yanında tıp ve astronomi dersleri de öğretilmiştir.
2. İhtisas medreseleri; Osmanlı'da yaygın eğitim kurumları alanındaki en büyük gelişmelerden biri Kanuni Sultan Süleyman zamanında olmuştur. Süleymaniye Külliyesini yaptıran Kanuni Sultan Süleyman, Sahnı seman medreselerinin yaptığı eğitimi de daha ileriye taşıyacak bir sistem oluşturmuştur. Osmanlı eğitim sistemi Kanuni Sultan Süleyman zamanında en iyi ve en parlak seviyeye gelmişti. Fakat medreselerin bozulması 17. Yüzyıldan itibaren önlenememeye başlamıştır. Özellikle ders veren hocaların ve kadıların gerici zihniyette olmaları ve ısrarla cehalette diretilmesi sebebiyle ilerleme sağlanamamıştır. II. Mahmud döneminde düzenleme yapılmaya çalışılıp eğitimde Avrupa modelleri uygulanmaya çalışılsa da yine de çok iyi bir şekilde sistem oturtulamamıştır.