Küresel ve ulusal güç odaklarının, gerçekleri ve niyetlerini gizlemek için olayları çarpıtarak kamuoyuna sundukları inancından hareketle, komplo terorileri bu odakların amaçlarını anlamak için üretilen senaryolar şeklinde algılanmaktadır. Bu bakımdan komplo teorisinin olabilmesi için kendini gizleyen küresel bir iktidarın olması gerekir. Kimine göre bu küresel güç odakları, siyonistler, kimine göre İllimunati, Bilderbeg ve CFR gibi organizasyonlardır. İnsanların her şeyi kontrol eden küresel bir gücün var olduğunu düşünmesinin teolojik kökleri bulunmaktadır. İnancımızda, yüce Yaratıcı’nın kullarının yaptığı bütün eylemleri izlediği, sağ ve sol omuzumuzdaki meleklerin de bütün günah ve sevaplarımızı kaydettiği bilinmektedir. Bu inanç kodu, dünyevi olarak ise her şeyi bir şekilde kontrol altında tutan, hiçbir işi şansa birakmayacak derecede ayrıntıya vakıf küresel güç odaklarının var olduğuna inanmaya itiyor olabilir. Bu dünyadaki olayları, şeytani ve rahmani güçler arasındaki mücadele olarak okuduğumuz zaman, kısa zamanda sonuca varmak mümkün. Ama gerçekleri ara tonlarda aramak daha doğru olacaktır. Komplo teorilerini bütünü ile küçümsemek ve dışlanmanın yanlış olması gibi her şeyi dini, ideolojik kodlardan üretilen genel kabullerle açıklamak da mümkün değildir.
Kaynak: Richards J. Heuer, İstihbarat Analizinin Piskolojisi
Dini, ideolojik ve siyasi perspektiften bir olayı okumanın sizi nereye yönlendireceği husunu göstermek açısından bu fotoğraf çok önemlidir. Resme sol arka açıdan bakıldığında genç kadın yüzü, sol ön açıdan bakıldığında yaşlı kadın yüzü görülmektedir. Ayrıca, ilk bakışta genç kadın yüzünü görenler, yaşlı kadının yüzünü görmekte oldukça zorlanacaktır. Elimizdeki veri bir fotoğraf… Baktığınız açı size bir resmi gösterecek ve o bakış açısı sizin ikinci yüzü görmenizi engelleyecektir. Analizcinin olayı ele alış biçimi bu derece önemlidir. Resmin birden çok boyutunu görebilmek için farklı açılardan olaylara bakmak ve insan zihninin belirsizliği ele alırken düştüğü hataların farkında olmak gerekir.
Günümüzde komplo teorisi kavramının içi boşaltılmış durumda... Bundan dolayı komplo teorisi kavramının doğru tanımının yapılması gerekir. Komplo teorisi, bir olayla ilgili gerçek resmi anlama işidir. Bir puzzle parçalarını birleştirmeye çalıştığınızı düşünün; bir ağaç dalını gösteren küçük bir parçayı referans alıp, bütün resmin bir orman olduğunu, hatta bu ormanın Türkiye’nin doğa harikası olan Rize’ye ait bir fotoğraf olduğunu iddia ederseniz, küçük bir veriden büyük bir genelleme yapma hatasına düşmüş olursunuz. Ağaç dalının parçaları birleştiğinde, bu ağacın çam mı, meşe mi olduğu netleştiğinde, ortaya çıkan ağaç türünün hangi coğrafyada yetiştiğini bilirseniz, bu resmin hangi bölgeye ait olduğuna dair bir hipotez geliştirebilirsiniz. Ancak genel resmin ne olduğu sorusunun cevabını henüz bulmuş olmazsınız. Resmin bütününü anlamak için küçük parçaların belirgin hale gelmesi gerekir. İşte komplo teorisi, belirginleşen küçük resim parçaları üzerinden genel resmi anlama işidir. Bu analojiden şöyle bir komplo teorisi yazılabilir: Veri setlerimizin, kızılağaç, bir nehir ve ahsap evler olduğunu düşünelim ve mevcut durumda resmin diğer parçalarını birleştirmek için bir temaya ihtiyacımız olsun. Bu üç veri seti, bu resmin Karedeniz Bölgesi’nde yer alan bir yayla evini tasvir ettiğini düşündürebilir. Eğer bu hipotezi destekleyen diğer veriler de varsa, yani bol yeşillikler, çay tarlası gibi ayrıntılar varsa, Doğu Karadeniz’de bir bölgeye ait olduğunu çıkarımını yapabiliriz. Kesin bir yorum yapabilmek için yani bu resim Rize, Ardeşen Elmamlık Mahallesi’nde şu mevkiye ait bir resim diyebilmeniz için daha çok ayrıntıya sahip olmanız gerekir. Özetle, ne kadar fazla veri olursa, daha kesin yargılara varmak mümkün. Komplo teorisi, az ama belirgin veriler üzerinden bir olasılığa işaret etme işidir. Bu yöntem oldukça uzmanlık isteyen bir alandır. Ağaç üzerinden bir bölge tahmini yapacaksanız, coğrafya bilgisine sahip olmanız gerekir. Ancak tamamlanmış bir resim bile bazı zamanlarda bir anlam ifade etmeyebilir. Bu aşamadan sonra anlamlı resim parçalarının yorumlanması süreci başlar ve en az altı katmanlı değelendirme sürecini işletmek zorundasınızdır.
Cari uluslararası ilişkiler meseleleri ile ilgili kompo teorilerine sıklıkla başvurulmasının temel nedeni, değerlendirme yapmak için mevcut bulunan anlamlı verilerin az olmasından kaynaklanmaktadır. Bu verilerin büyük bir çoğunluğunun kamuoyunu yönlendirmek ve yanıltmak için kullanıldığı gerçeği de göz önünde tutulmalıdır. Uluslarası ilişkiler uzmanları, olayları, paradigmalar, motedlar ve teoriler perspektifinden okuma eğilimindedir. Bu okuma biçiminin avantajları olduğu gibi dezavantajları da bulunmaktadır. Bir düşünce kodu ve teori üzerinden olguları okumak, yanıltıcı sonuçlara ulaşmaya da neden olabilmektedir. Çünkü düşünmenizi sınırlayan kavramsal bariyerler vardır. Güç, güç dengesi, barış, çatışma, düzen gibi kavramlar size bir anlama ve yorumlama kapasitesi sunsa da öngörülerinizin isabet oranını etkileyebilir. Çünkü bir devleti inceliyorsanız, o devlet mekanizmasının karar alma süreçlerini bilmeniz ve tehdit, risk ve fırsat algılamalarının ne olduğuna dair bir fikrinizin olması gerekir. Bu bilgiler bile çoğu zaman yeterli olamayabilir. Birçok faktörün etkili olduğu bir karar sürecinde, hangi faktörün daha belirleyici olacağını kestirmek için iktidar halkasının içinde olmanız gerekir. Bundan dolayı uluslarası ilişkilerde yapılan her öngörü, bir olasılıktır ve olasılıklar üzerinde konuşulduğunun farkında olunması gerekir. Bu alanda çalışan biri olarak, cari resmi anlamak için komplocu düşünceden, gelecek öngörülerde bulunmak için beyin fırtınası tekniğinden istifade etmek gerekir. Aklı ve düşünmeyi geliştiren her yaklaşımdan, dışlamadan istifade etmek, ilerleme için faydalı olacaktır.