Düşman ülkede bilgi toplama operasyonları için bir kaynağı işe almak, istihbarat faaliyetlerinin en tehlikeli ve zor işlerinden biridir. Kaynağı etkili şekilde eğitmek ve ondan verimli bir biçimde istifade edebilmek için kim olduğunuz sorusuna samimi cevap vermeniz gerekir. Ancak böyle bir durumda, kaynağın cevabını almadan kimliğinizi açıkladığınız için savunmasız kalmanız muhtemeldir. Kaynağın olumsuz cevap vermesi durumunda, riski minimuma indirmek ve faaliyetin hedef ülke istihbarat servisi tarafından öğrenilmemesi için iz silme prosedürlerini dikkatle uygulamak gerekir. Kaynağı angaje etme işlemi çok hassas bir süreçtir ve risk faktörlerini en alt düzeye indirmediğiniz sürece son hamle genellikle yapılmaz.
Öncelikle düşman ülkedeki bir istihbarat görevlisi, ülkesinin ihtiyaç duyduğu bilgileri tedarik edebilecek kişileri aramaya başlar. Bu süreç, bilgiyi sağlayacak kişilerin kimler olduğunu, bunların nerelerde bulunduğunu tespit etme, yani mimleme sürecidir. Mimlenen hedeflerin düşünceleri, inançları, özel hayatları, kişisel hırsları, ahlaki değerleri, karakterlerindeki zayıflıkları ve en önemlisi ihtiyaç duyulan bilgilere erişimi ve erişebilme potansiyelinin tespit edilir. Sonrasında ise kaynakların işe alım süreci başlar. Ancak bir kaynağı işe almanın birçok motifi vardır. Bunlar:
- İdeolojik ve siyasi amaçlarla
- Para, kariyer ve diğer nedenlerle
- Kaynağın macera eğilimi nedeniyle
- Şantaj ve baskı yoluyla
- İşlediği bir suçun örtbas edilmesi için
- Farklı cinsel eğilimler ve bal tuzakları ile…
Şantaj, baskı ve bal tuzakları vasıtasıyla bir kaynağı işe almanın, genellikle etkili sonuç vermediği bilinen bir gerçektir. Bu çalışma tarzında kaynağı mundar etme riski her zaman vardır. Literatürde “soğuk yaklaşım” olarak tabir edilen bu motif, kaynakta her an patlayabilecek gizli bir hınç duygusunun oluşmasına neden olabilir. Düşman bir ülkede faaliyet yürüten istihbarat görevlisinin kaderi, kaynağının elinde olabilir. Bu bakımdan ilk adımda sağlıklı ve doğru bir ilişkinin tesis edilmesi faaliyetin güvenliği için önemlidir. İstihbarat operasyonları gibi nazik ve riski oldukça yüksek faaliyetlerde; duygusal hasar bırakarak işe aldığınız bir kaynakla çalışmanız, cebinizde her an patlayabilecek el bombasını taşımanıza benzer. Soğuk Savaş tarihi, bu yöntemle işe alınan kaynakların, ülkesinin istihbarat kurumuna başvurup yaptıkları faaliyetleri itiraf ettikleri ve affedildikten sonra yabancı istihbarat ağının dağıtılmasında rol aldıklarının örnekleri ile doludur. İnsan kaynağını etkili şekilde kullanan istihbarat örgütleri, kaynağın sadakatini ve güvenini kazanmadan yola çıkılmaması gerektiğini ve en etkili yolun bu ilişkinin tesis edilmesi olduğunu bilirler.
Düşman ülkede etkili haber ağının oluşturulabilmesi için istihbarat görevlisinin topluma karışma becerisinin olması, hedef toplumun kültürünü çok iyi bilmesi ve insanı anlama ve yönetmede mahir olması gerekir. İyi bir kaynak yöneticisi, insan mühendisi olmak zorundadır. Haber ağı kurarken, bir orkestra şefi gibi farklı sesleri ahenk içinde yönetip kompozisyonunu doğru bir şekilde oluşturmak zorundadır. Örneğin, Yunanistan Çamerya bölgesinde yaşayan bir Arnavut ile Yunan ordusunda yer alan üst düzey bir subayı aynı amaçlar doğrultusunda sevk ve idare edebilmelidir.
Para ve çeşitli kazanç motifi ile çalıştırılan kaynakların idaresinde de çeşitli sorunların çıktığı bilinmektedir. Çünkü ödeme devam ettikçe bilgi akışının olacağını iki taraf da bilir. Ancak buradaki temel sorun, kaynağın daha fazla ödeme yapan başka bir servise çalışabilme riskidir. Böyle bir riskin oluşması durumunda, yapılan baskı veya hainlik gibi ithamlarla kaynağı yola getirmek mümkün değildir. Çünkü kaynak çalışmaktan vazgeçebilir. Kaynaktaki daha fazla para kazanma isteğinin kökeninde, karşılaştığı riskin artması neticesinde yaşamını garanti altına alma motivasyonu da olabileceği için hassas davranılır. Yoğun stres altında muhakeme ve çalışma azmini kaybeden ve sadece tek taraflı kazanç elde etmeye odaklanmış kaynakların iş planı değiştirilir ve onları işte tutmak için riski daha düşük alanlarda görevlendirilmeleri yapılır.
Kadın ve erkek ilişkilerini kullanarak bir kişiyi çalıştırma oldukça eski bir zanaattır. Burada temel güdüleyicinin duygular olması nedeniyle hedeflerin eğilimleri, beklentileri vb. gibi hususlar üzerinde ayrıntılı şekilde çalışılması gerekir. Soğuk Savaş Dönemi’nde, bu amaçla başlanıp sonu evlilikle biten hikayelerin olduğu bilinmektedir. Bu hikayelerin, torunlara anlatılacak sıra dışı bir öykü olması dışında diğer motiflerden bir farklı yoktur.
Soğuk Savaş tarihinde, Batılı stratejik kurumlarda çalışan, yalnız, içe kapanık sekreterleri hedef alan “Demir Perde” servislerinin bu yöntemleri ustaca kullandığı biliniyor. Bugün buna bir örnek olarak Batı Alman Servisi Şefi Markus Wolf’un yürüttüğü bir operasyonu paylaşacağım: Markus Wolf, Fransız Dışişleri Bakanlığı’nda çalışan bir kadın kaynağından, personelin hayat ve çalışma şartları ile ilgili bilgi ister. Bu bilgiler, Doğu Alman istihbarat ağına yeni elaman kazandırmak için incelenecektir. Markus Wolf, kadın kaynağından, bir arkadaşına Fransa dışışleri bakanının sekreteri olması için teklif götürüldüğü bilgisini alır. Bunun üzerine Wolf, kaynağına, arkadaşını pazar gecesi Paris’te yapılacak olan bir tiyatro açılışına davet etmesini ister. Kadınların oturduğu koltukların iki sıra önüne Fransızca konuşan iki İngiliz genç oturmaktadır. Salonda gülüşmelerin yükseldiği bir anda İngiliz gençlerden biri, yapılan espriyi anlamadığını, neden gülündüğünü kızlara sorar. Kızlar espriyi açıklar ve program sonunda bu dörtlü buluşurlar. İngiliz gençlerden biri kendini yazar diğeri ise piyanist olarak tanıtır. Dörtlü birkaç buluşmadan sonra yazar İngiliz genç ile bakan sekreteri baş başa randevuya çıkarlar. Fransa’dan ayrılmak zorunda olan İngiliz genç, sekreterle uzun uzun mektuplaşır ve çeşitli hediyeler göndermeyi ihmal etmez. Genç sekreter İngiliz gence aşık olmuştur. Birkaç ay sonra Fransa’ya dönen İngiliz genç, babasının despot biri olduğunu, zengin bir toprak sahibinin kızı ile nişanladığını; ama bu evliliğe karşı çıktığını, bundan dolayı babasının maddi desteğini kestiğini ve yaşamını sürdürmesi için İngiliz bir yayınevi ile anlaştığını ve Avrupa’nın politik durumu ile ilgili kitap yazacağını söyler. Ayrıca kariyerinin bu kitaba bağlı olduğunu ve mutlu bir gelecek inşa etmeleri için bu işte başarılı olmak istediğini ekler. İngiliz genç Paris’e yerleşir ve kitap çalışmalarına başlar. Kitap çalışmaları ilerledikçe, İngiliz genç sekreter sevgilisinden, kitabın nitelikli ve özgün bir eser olabilmesi için özel bilgilere ihtiyaç duyduğunu, ancak o zaman yayınevinin bu kitabı basacağını, bunun için de Fransız Dışişleri Bakanlığı’na gönderilen elçilik raporlarını okuması gerektiğini söyler. Genç sekreter aşkı için seve seve bu fedakarlığı yapabileceğini, ancak İngiliz yayıncının bu durumdan haberi olmaması gerektiğini ve raporları kelimesi kelimesine kullanmamasını rica eder. Ve böylece Doğu Alman Servisi, Fransız Dışişleri Bakanı’nın önüne gelen raporlara erişir. Bu hikayede de görüleceği gibi insan zaaflarını doğru tespit etmek, istihbarat mesleğinin en önemli sanatıdır.