Türkiye Cumhuriyeti'nin 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel kimdir? Memur olarak başkladığı kariyerini Cumhurbaşkanı olarak nasıl sonlandırdı?
Memurluktan Cumhurbaşkanlığına uzanan kariyeri, fötr şapkası, 38 yıllık siyasi hayatı, ilgi çeken söylemleri ve Baba lakabı ile bilinen Süleyman Demirel’in vefatının altıncı yıldönümünce anılıyor. Tam adı Sami Süleyman Gündoğdu Demirel olan Türkiye Cumhuriyeti’nin 9. Cumhurbaşkanı, İsmet İnönü ve Recep Tayyip Erdoğan’dan sonra, en uzun süre başbakanlık görevini yaptı. Süleyman Demirel, 1 Kasım 1924 tarihinde Isparta’da doğmuş ve memur olarak başladığı kariyerine Türkiye Cumhuriyeti’nin 9. Cumhurbaşkanı olarak devam etmiştir. İlk defa Anavatan Partisi’nde 1965 yılında başbakanlık koltuğuna oturan Süleyman Demirel 1993’e kadar, toplamda 10 yıl 5 ay boyunca 7 farklı hükümete başbakanlık yapmıştır. Süleyman Demirel 1965’ten 1980 yılına kadar Adalet Partisi, 1987-1993 yılları arasında ise Doğru Yol Partisi genel başkanı olarak görev yaptı.
SÜLEYMAN DEMİREL’İN KİMDİR?
Süleyman Demirel, Isparta’nın Atabey ilçesine bağlı İslamköy’de Yahya Demirel ve Ümmühan Hanım’ın oğlu olarak 1 Kasım 1924 yılında doğdu. Bir Anadolu köyünde doğup büyüyen Süleyman Demirel küçük yaşta anneannesinin girişimi ile Kur’an-ı Kerime ezberlemiştir. Bu küçük Anadolu köyünde yaşamasından dolayı Büyük Türkiye ideali küçük yaşlardan itibaren ilgisini çekmiştir. İlköğretimini köyde bitirdikten sonra ortaokul ve liseyi Isparta ve Afyon’da bitirdi. Afyon Lisesi’nden mezun olduktan sonra İstanbul Teknik Üniversitesi’nde İnşaat Fakültesi’nden 1949 yılında mezun oldu. Süleyman Demirel, aynı yıl Elektrik İşleri Etüd İdaresinde göreve başladı.
SÜLEYMAN DEMİREL BOĞAZ KÖPRÜSÜ’NE İMZA ATTI
Sulama ve elektrik konularında araştırma yapmak üzere ABD'ye gönderilen Demirel, yurda döndükten sonra önemli işlere imza attı. Demirel, Devlet Su İşleri’ndeki çalışmasından dolayı kendisine ‘barajlar kralı’ unvanını getirecek çok sayıda baraj ve sula projelerine imza attı. 1955'te Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü'ne getirilen Demirel, genel müdür olarak, çok sayıda baraj ve sulama projesini hayata geçiren Demirel, Eisenhower Vakfı'nın bursiyerini alarak bir kez daha ABD'ye gitti. 1960 yılındaki darbenin ardından genel müdürlükten ayrıldı ve bir süre serbest mühendislik ve müteahhitlik yaptıktan sonra ODTÜ’de öğretim görevlisi olarak çalıştı. 27 Mayıs’tan sonra İstanbul’un ilk köprüsü olan Boğaz Köprüsü’nün projesini hazırlayan ABD'nin uluslararası mühendislik ve müteahhitlik firması Morrison Knudsen Inc.'in Türkiye temsilciliğini üstlenendi.
SİYASETE NASIL GİRDİ?
Mühendislik konusunda ortaya koyduğu başarılı kariyerinden dolayı iş dünyasında oldukça tanınan Süleyman Demire, 27 Mayıs Darbesinin ardından siyasi yasaklar kalkınca 1962 yılında Adalet Partisi (AP) İdare Kurulu üyesi olarak başladı. 28 Kasım 1964’de Adalet Partisi Genel Başkanlığına seçilen Süleyman Demirel, önce başbakan yardımcısı ve Devlet Bakanı ardından 10 Ekim 1965 yılında yapılan seçimlerde ilk kez milletvekili oldu.
1965 yılında yapılan seçimler sonucunda Süleyman Demirel, Türkiye Cumhuriyeti’nin 12. Başbakan’ı olarak hükümeti kurma görevini üstlendi. Süleyman Demirel Adalet Partisi genel başkanı olarak 1969, 1970, 1975,1977 ve 1979 yıllarında toplamda beş kez daha hükümeti kurma görevini üstlendi. Siyasi çalkantılar dönemi olan 1970’lerde 12 Mart muhtırasından sonra şapkasını alıp gitmiştir. 12 Mart öncesinde iktidarda kaldığı dönemde Türkiye’nin sanayileşmesi yönünde oldukça emin adımlar atan Demirel, birçok projeye de imza atmış ve Türkiye hızlı bir kalkınma sürecine girmişti. Ayrıca 1950’lerde kazandığı barajlar kralı unvanını başbakanlığı döneminde de devam ettirmiştir.
Demirel’in başkanlığındaki Adalet Partisi 1973 seçimlerinde muhalefet partisi olarak siyasi hayatında farklı bir konuma geldi. Adalet Parti lideri Süleyman Demirel, 1975 yılında Necmettin Erbakan’ın Milli Selamet Partisi ve Alparslan Türkeş’in Milliyetçi Cephe Partisi ile birlikte, Milliyetçi Cephe hükümeti Demirel başbakanlığında kuruldu. 1977 ve 1979 yılında yapılan seçimleri de Milliyetçi Cephe hükümeti kazanmıştır. Ancak 12 Eylül darbesi ile birlikte Süleyman Demirel siyaset sahnesinden çekilmek zorunda kaldı. Demirel bu dönemde dış politikada oldukça aktif bir dış politika tesis edilmiştir.
12 EYLÜL DARBESİ DÖNEMİNDE NE OLDU?
12 Eylül darbesinin ardından parti faaliyetlerine son verilen ve 1982 anayasası gereğince 10 yıl siyaset yapması yasaklanan Süleyman Demirel, siyasi partilerin faaliyetlerine izin verilmesinin ardından Adalet Partisi’nin eski yöneticileri ile bağlantısını koparmadı. Siyasi partilerin kurulmasına verilen iznin ardından Demirel ile yakınlığı bilinen siyasetçiler ve bazı eski AP yöneticilerince kurulan Büyük Türkiye Partisi, Milli Güvenlik Kurulu kararıyla "AP'nin devamı olduğu" gerekçesiyle kapatıldı. Süleyman Demirel siyasi yasağı çiğnemesinden dolayı Zincirbozan günleri başladı.
12 Eylül 1980 darbesinin ardından Süleyman Demirel’in siyasi yasağı 7 yıl sonra 1987 yılında kaldırılmıştır. 24 Eylül 1987 yılında Hüsamettin Cindoruk’tan Doğru Yol Partisi genel başkanlığını devralan Süleyman Demirel, 1987’de yapılan genel seçimlerde Isparta milletvekili oldu. 1991 yılında yapılan seçimlerde ise DYP-SHP arasında yapılan koalisyon sonucunda Süleyman Demirel 7. ve son kez cumhurbaşkanı oldu. Türkiye Cumhuriyeti’nin 49. Hükümeti 16 Mayıs 1993’e kadar görev yaptı.
SÜLEYMAN DEMİREL NASIL CUMHURBAŞKANI OLDU?
8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın ölümünün ardından, Süleyman Demirel, 16 Mayıs 1993’de TBMM tarafından Türkiye’nin 9. Cumhurbaşkanı olarak seçildi. Demirel, 1993’de geldiği Cumhurbaşkanlığı makamında 7 yıl kaldıktan sonra 2000 yılına kadar devam etti. 7 yıllık bu görev süresinde Çankaya Köşkü’nde sayısız kabul gerçekleştiren Demirel, birçok yabancı devlet başkanını Türkiye’de ağırladı ve 125 ülkeyi ziyaret etti. Süleyman Demirel’in 2000 yılına kadar ki 75 yıllık hayatını özetlemek gerekirse; 50 yıl kamu hizmeti, 35 yıl siyasi hayat ve son 7 yılı da Cumhurbaşkanlığında geçirmiş olduğu şeklinde özetlenebilir.
1990’ların en çok karışık olduğu süreç olan 28 Şubat sürecinde Cumhurbaşkanlığı makamında bulunan Süleyman Demirel, "Hükümet alaşağı mı edilmiş? Siyasi partiler mi kapatılmış? Hükümet bir süre sonra istifa etmiş. Anayasaya göre yenisi kurulmuş. Buna darbe denilmez'' şeklinde özetlemiştir. Ayrıca 2014 yapılan 28 Şubat Davasına tanıklık edemeyeceğini mahkemeye bildirmiştir. Yıllarca sağ partide başbakanlık görevi yapan Süleyman Demirel, şu açıklamaları kamuoyunun büyük tepkisini çekmiştir;
"Üniversiteye başı kapalı giremezsiniz. Anayasa Mahkemesi koymuş, Danıştay koymuş, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi koymuş. Başı bağlı olarak okutulan yerlere git. Arabistan'da filan vardır, oralara git."
SÜLEYMAN DEMİREL’İN KİŞİSEL HAYATI VE EVLİLİĞİ NASILDI?
Süleyman Demirel ve eşi Nazmiye Demirel, 12 Mart 1948 yılında evlendi ve 2013 yılında Nazmiye Hanımın vefat etmesiyle ayrıldı. Süleyman Demirel ve Nazmiye Demirel’in hiç çocuğu olamadan 65 yıl boyunca birbirlerinden hiç ayrılmadılar. Süleyman Demirel eşi vefat ettikten sonra 65 yıllık ömürlerini ise şu şekilde özetledi: "Siyasetçilerin arkasında olmak kolay bir şey değildir. Nazmiye Hanım benim arkamda hep metanetle durmuştur. Gördüğüm hizmete karışmamış ama bana destek vermiştir. Onun için huzurunuzda kendisine şükranlarımı söylüyorum. Biz aslında bir elmanın iki yarısıyız. Kalan yarısı benim, giden yarısı Nazmiye Hanım'dır" dedi.
30 yaşında genel müdür 40 yaşında parti başkanı olan Süleyman Demirel 38 yıl boyunca aktif siyaset yaptı. İslamköy’deki çocukluk yıllarında çobanlık yaptığı için Çoban Sülü olarak anılan Demirel’in adı Memleketi Isparta'da adını taşıyan Süleyman Demirel Üniversitesi kuruldu, Isparta'daki havalimanına ve Türkiye'nin farklı yerlerindeki pek çok okula Süleyman Demirel adı verildi. Çoban Sülü ve Türkiye’nin Babası gibi unvanlarının yanı sıra, ABD’li Morrison Knudsen adlı mühendislik firması nedeniyle ‘Morrison Süleyman’ ve 12 Eylül Darbesi sonrasında siyasi yasaklı olduğu dönemde ‘Bir Bilen’ gibi lakaplarla anıldı.
SÜLEYMAN DEMİREL'İN VEFATI
‘Binaenaleyh şapgamı gaptırmam’ sözleriyle Türk siyaset hayatının renkli kişiliği olan Süleyman Demirel, Türkiye’nin en genç genel müdürü, en genç başbakanı, İsmet İnönü ve Recep Tayyip Erdoğan’dan sonra en uzun süre başbakanlık yapan siyasetçisi oldu. Ayrıca yedi kez hükümet kuran ve 38 yıl aktif siyaset yapan Süleyman Demirel, elindeki şapkası ve üslubuyla Türk siyasi tarihinin en renkli kişilerinden biri oldu. Süleyman Demirel, şapkasının bir simge haline geldiğini ifade ederek, "Şapka benim değil milletin şimdi" değerlendirmesini de yaptı.
Demirel, ‘GAP’ı gaptırmam’ sözleriyle baraj kralı olduğu vurgusunu yaparak hafızalarda yer ediniyor.9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel 1949 yılında başladığı memurluk hayatına 2000 yılında Cumhurbaşkanı olarak kariyerini noktalamıştır. 2013 yılında Isparta İslamköy’de açılan Süleyman Demirel Demokrasi ve Kalkınma Müzesi'nde Süleyman Demirel’in okuduğu kitaplar, fotoğrafları ve kullandığı eşyalar sergileniyor. 2015 yılında 91 yaşında iken solunum yolu enfeksiyonu ve kalp yetmezliği nedeniyle vefat etti.
