Bu makalem, bir beyin cerrahı olarak üstüme vazife olmamakla birlikte, çok çeşitli felaket senaryolarına sebep gösterilen Çin’deki Wuhan virüs salgını hakkında, bilimsel özet bir malumat vermek amacındadır.
Sağlık Bakanlığı, personeli bilgilendirmek amacı ile bu konuda bir rehber-kılavuz yayımlamıştır [2019-nCoV Hastalığı Sağlık Çalışanları Rehberi (Bilim Kurulu Çalışması)
T.C. Sağlık Bakanlığı, Ocak, 2020]. Herkes için faydalı olacağı kanaatindeyim. (https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/haberler/ncov/2019-nCov_Hastal_Salk_alanlar_Rehberi.pdf). Bu yazıda da söz konusu rehberden ileri derecede yararlanılmıştır.
Çeşitli komplo teorilerinin odağındaki bu salgının sebebi coronavirüsler (CoV) zoonotik olup; hayvanlardan insanlara bulaşan, soğuk algınlığından Orta Doğu solunum sendromu (MERS-CoV) ve şiddetli akut solunum sendromu (SARS-CoV) gibi daha ciddi problemlere kadar çeşitli hastalıklara neden olan büyük bir virüs ailesidir.
İnsanlarda coronavirüsün neden olduğu hastalık spektrumu basit soğuk algınlığından ciddi akut solunum sendromuna (Severe acute respiratory syndrome, SARS) kadar değişkenlik gösterebilmektedir. İnsan ve hayvanlarda çeşitli derecelerde respiratuar, enterik, hepatik, nefrotik ve nörolojik tutulumlarla seyreden klinik tablolara neden olabilmektedir.
Coronavirüsler tek zincirli, pozitif polariteli, zarflı RNA virüsleridir.
Pozitif polariteli oldukları için RNA’ya bağımlı RNA polimeraz enzimi içermezler, ancak genomlarında bu enzimi kodlarlar. Yüzeylerinde çubuksu uzantıları vardır. Bu çıkıntıların Latince’deki “corona”, yani “taç” anlamından yola çıkılarak bu virüslere coronavirüs (taçlı virüs) ismi verilmiştir. Alfa, beta, gama ve delta türleri olan bu virüsler; insan, yarasa, domuz, kedi, köpek, kemirgen ve kanatlılarda bulunabilmektedir.
Virüsler girdiği her organizmada çok değişik mutasyona uğrarlar, evrimleşirler ve farklılaşırlar. Coronavirüs, çok basit bir RNA virüsüdür. Virüs ne kadar basit yapıya sahipse o kadar kolay mutasyona uğrar. Tedavileri zorlaşır.
Hücrelere girer ve istila eder. Hayvanda ve dış ortamda nonpatojen olup, insan organizmasına girince mutasyona uğrar, RNA’larını hücre çekirdeği içine kopyalar, çoğalır, virüs kendi genetik yapısını değiştirir, hücreleri çoğalma yeri olarak kullanır, istila eder ve hastalıkları yapar.
Hızlı mutasyon tedaviyi çok zor duruma sokar. HIV virüsü de çok hızlı mutasyona uğrar ve hastalıklarla baş etmeyi zorlaştırır. Genetik yapısını mutasyon ile çok hızlı (kılık-kimlik) değiştirdiği için savunma sistemimiz bunu tanıyamıyor ve bu virüsler için ilaç geliştirmek çok zor oluyor.
Zamanla bu virüsleri tanımaya çalışan vücut bunlara silah geliştirebiliyor. Ama bu zaman zarfında vücut hastalıklara dayanabilecek mi... Keşke! Bir süre sonra bu corona tipi virüsü hızlı evrimleşmesiyle her şeye dirençli bir hâle gelebilir ve kitleler hâlinde ölümlere de neden olabilir.
Veba salgını, Ebola salgını gibi, dünya nüfusunu azaltıcı ve kontrol edici salgınları da bu çerçevede unutmamak gerek!
Diğer çok önemli ve üzerinde durulması gereken bir husus daha var! Normal virüslerin mutasyon özelliklerinin aksine, laboratuvarlarda genetik kodlamaya tabi tutularak geliştirilen virüslerin ne zaman mutasyona uğrayacağı ve davranış eğilimleri programlanabilmektedir! Tedaviye de dirençli olarak programlanabiliyor! Bunun doğuracağı fecaatin tahayyülün bile ürkütücü...
Tabiatın, hayatı sorumsuz ve hoyratça kullanan dünyaya bir tokadı mı bu acaba?
31 Aralık 2019’da Dünya Sağlık Teşkilatı (DSÖ) Çin Ülke Ofisi, Çin’in Hubei eyaletinin Wuhan şehrinde etiyolojisi bilinmeyen pnömoni vakalarını bildirdi. 7 Ocak 2020’de etken daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir coronavirüs (2019-nCoV) olarak tanımlandı.
2019-nCoV, SARS-CoV ve MERS-CoV’unda içinde bulunduğu beta-coronavirüs ailesi içinde yer almaktadır. Fatalite hızı SARS salgınında iken, MERS-CoV’da %35-50 arasında iken şu an için eldeki veriler ile 2019-nCoV virüsünün fatalite hızı hakkında yorum yapılamamaktadır.
İlk izlenimlerde asemptomatik vakaların da olması nedeniyle hafif seyirli olabileceği düşünülmekle birlikte, izlenmeye devam edilmesi gerekmektedir.
Çin’in Hubei eyaleti, Wuhan şehrinde, 31 Aralık 2019’da etiyolojisi bilinmeyen pnömoni vakaları bildirilmiştir. Wuhan’ın güneyindeki Wuhan Güney Çin Deniz Ürünleri Şehri Pazarı (farklı hayvan türleri satan bir toptan balık ve canlı hayvan pazarı) çalışanlarında kümelenme olduğu belirtilmiştir.
Vakalarda ateş, dispne ve radyolojik olarak bilateral akciğer pnömonik infiltrasyonu ile uyumlu bulgular tespit edilmiştir. Şu ana kadar bildirilen ölüm vakaları genellikle ileri yaştaki bireyler olmuştur.
İlk importe vaka 13 Ocak 2020’de Tayland’dan bildirilen 61 yaşındaki Çinli bir kadındır. Japonya Sağlık Bakanlığı tarafından, 14 Ocak 2020’de 30’lu yaşlarda bir erkek hasta ikinci importe vaka olarak bildirilmiştir.
Tayland ve Japonya’dan bildirilen iki importe vakanın Wuhan eyaletine seyahat öyküsü olup, ilk kümelenmenin tespit edildiği deniz ürünleri pazarına ziyaret öyküsü bulunmamaktadır.
Ayrıca, kıtalar arası importe vaka bildirimi de yapılmıştır. Kaynağının, Huanan Deniz Ürünleri Toptan Satış Pazarında yasa dışı satılan vahşi hayvanlar olduğu düşünülmektedir. İnsanlarda damlacık yolu ile bulaşmakta olup, inkübasyon süresi 14 gündür.
Eldeki verilere göre ağır seyreden olguların oranının ve fatalite hızının çok yüksek olmadığı şeklinde bir izlenim elde edilmiştir. Ancak, ilerleyen dönemde virüsün genetik yapısında ortaya çıkabilecek değişikliklere bağlı olarak farklılaşabilir.
Şu an için bulaştırıcılık süresi, inkübasyon süresi ve virüsün dış ortama dayanma süresi net olarak bilinmemektedir.
31 Aralık 2019 tarihinde tespit edilen pnömoni kümelenmesinin etkeni, 7 Ocak 2020’de daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir coronavirüs (2019-nCoV) olarak tanımlanmıştır.
Bu tarihten sonra vaka sayılarında artış bildirilmekte olup, sağlık çalışanlarında hastalığın ortaya çıkması insandan insana bulaş olduğunu göstermektedir.
İlgili mercilere acilen bildirilmesi gereken bu coronavirüs enfeksiyonunun yaygın belirtileri; solunum semptomları, ateş, öksürük ve dispnedir.
Daha ciddi vakalarda pnömoni, ağır akut solunum yolu enfeksiyonu, böbrek yetmezliği ve hatta ölüm gelişebilir. Mutlak belli merkezlerde hospitalize edilerek tedavi edilmeleri gerekir.
Genel olarak damlacık bulaşımı koruyucu prensiplerine uyulmalıdır. Olası/kesin 2019-nCoV vakaları ile 1 m’den daha yakında temas edecek kişiler için gerekli şahsi koruyucu malzeme olarak; eldiven, önlük (steril olmayan, tercihen sıvı geçirimsiz ve uzun kollu), tıbbi maske, N95 maske (sadece damlacık/aerosolizasyon çıkaran işlem sırasında), yüz koruyucu, gözlük, sıvı sabun, alkol bazlı el dezenfektanı kullanılmalıdır.
2019-nCoV enfeksiyonu için doğrulaması yapılmış veya değerlendirmesi devam eden bir kişi ile yakın temas etmiş olanlar, son temaslarından sonraki 14 gün boyunca günde iki kez ateşlerini ölçmeli, öksürük, solunum sıkıntısı ile titreme, vücut ağrıları, boğaz ağrısı, baş ağrısı, ishal, mide bulantısı/kusma ve burun akıntısı gibi diğer erken semptomların olup olmadığını takip etmelidirler.
Solunum yolu sekresyonları veya vücut çıkartıları ile kontamine olması mümkün olan tüm yüzeylerin standart çamaşır suyuyla sulandırılmış (1:100 normal sulandırmada) sodyum hipoklorit ile temizlenir, belirgin şekilde kirlenme olduğunda da (1:10 normal sulandırmada) kullanılır. Banyo ve tuvaletler günde en az bir kez standart çamaşır suyuyla sulandırılmış karışımla temizlenir.
Velhasıl... İnsan gibi beslenmek, insan gibi yaşamak. Temizlik. Temizlik...
Birkaç aforizmamız ve bestelenmiş bir güftemiz ile bitirelim.
*Bilim, hayat vermek içindir. Yok etmek için değil!
*Hayatı yok etmek için bilimi kullananlardan, hayatın intikamı çok acı olur!
*En büyük devrimleri bilim insanları yapar.
*Yük ağır, yol uzun, zaman kısa, menzil uzak!
*FELSEFİ KEYFİYET:
İnsan; en asil vekâlet, mükellefiyet!
Beden; en kutsal emanet!
Ömür; en kısa mühlet!
Hayat; en ağır sıklet!
Ölüm; en mübhem izafiyet!
Beyin; en büyük devlet!
Akıl; en mukaddes nimet!
Ruh; en esrarlı, rahmani işaret!
Vicdan; en hassas hikmet!
Zekâ; en keskin haslet!
Nefis; en gafil, sefil enaniyet!
Şeytan; en masum illet!
*En hassas ölçü birimi, vicdandır.
*Bu âlemde her ne varsa, birbirine borçludur!
*Hastalıkların önlenmesi için harcanan bir kuruş, tedavileri için sarf edilen milyarlara bedeldir!
Hicazkâr Şarkı
Beste; Amir Ateş
Güfte; İsmail Hakkı Aydın
Usül; Düyek
SEZEN
Ne sezgidir sezemem sezgileri Sezen’i,
Sezen’de de sezgi var sezdiriyor Sezen’i,
Sezgi ve sevgi ile ruhumla seziyorum,
Sezgin sezgilerimi sezebilen Sezen’i